Lezersrecensie van 'Bouwkunst: het leven en werk van Frank Gehry'

Toen een journalist in oktober vorig jaar op een persconferentie in Spanje aan Frank Gehry vroeg of zijn gebouwen meer om spektakel dan om functie gingen, wees de architect met jetlag hem de vogel toe.

Rechtvaardige stompzinnigheid of brutale houding? Dat hangt ervan af of je Gehry, nu 86 jaar oud, beschouwt als een van onze grootste levende kunstenaars of een leverancier van genotzuchtige sculpturale overdaad.

Het was natuurlijk in Spanje dat Gehry zijn Bilbao Guggenheim in 1997 onthulde tot een witgloeiend applaus (ik ben tot de dood toe geniaal geweest, klaagde de architect ooit). Maar terwijl steden over de hele wereld hun eigen Bilbao-effect zochten - 15 jaar later trok het museum nog steeds een miljoen bezoekers per jaar - heeft de resulterende golf van op maat gemaakte architectuur een terugslag veroorzaakt. Critici hebben Gehry en zijn mede-starchitects aangevallen voor het maken van gladde gebouwen die weinig aandacht schenken aan hun context en de ongelukkige zielen die ze moeten gebruiken.

pompoen koffie dunkin donuts 2016

Dergelijke kritiek kan onvermijdelijk zijn als je ambities zo belangrijk zijn als die van Gehry. Paul Goldberger definieert in zijn nieuwe biografie van de architect de fundamentele vragen die Gehry's carrière hebben gedreven als: in hoeverre moet architectuur worden beschouwd als een humaan streven, een artistieke onderneming, een culturele gebeurtenis, in tegenstelling tot een praktisch constructiewerk? En zelfs als architectuur met de hoogste doelen wordt nagestreefd, hoeveel impact kan het hebben?

Building Art is een afgemeten poging om Gehry's werk in deze grotere context te zien - om de krachten te begrijpen die hem hebben gevormd, van de groep kunstenaars waar hij mee samenleefde in Los Angeles tot de veranderende bewegingen binnen het beroep van architectuur zelf, en om getuige te zijn van hoe hij met elk van zijn opdrachten inspeelde op de unieke reeks vereisten.

Goldberger, een bijdragende redacteur bij Vanity Fair, is een architectuurcriticus van opleiding, en zijn weergave van Gehry's kindertijd en het leven buiten zijn carrière is voor het grootste deel ambachtelijk. De architect, de zoon van joodse immigranten in Toronto, had een bescheiden jeugd en zijn gezin stond vaak op de rand van financiële ondergang. Zelfs nu kan Gehry niet met zekerheid zeggen hoe zijn ouders hem betaalden om naar de architectuurschool te gaan aan de University of Southern California in Los Angeles.

Modernistische architectuur was in opkomst in Californië in de jaren vijftig, maar Gehry - die volgens Goldberger een wietrokende, sociaal bewuste liberaal was - kwam al snel in opstand tegen de heersende esthetiek van koele, rechte lijnen. In de vroege jaren zestig in Parijs, toen hij werkte voor een architect genaamd André Remondet (die later de Franse ambassade in de wijk ontwierp), kreeg Gehry zijn eerste intieme blik op de architectuur van de Oude Wereld, en hij had een openbaring: Grote gebouwen versieringen zou kunnen bevatten. Toen ik Chartres binnenliep, was ik woedend, herinnert Gehry zich. Ik zei: 'Waarom hebben ze het ons niet verteld?'

Deels geïnspireerd door de schilder en graficus Robert Rauschenberg, begon Gehry te experimenteren met industriële materialen en ontwikkelde hij een ingetogen, ruw uitgehouwen esthetiek. In een poging om de textuur van de Ronchamp-kapel van Le Corbusier na te bootsen, gebruikte Gehry tunnelmix, bedoeld voor onderdoorgangen en tunnels van snelwegen, om de buitenkant van zijn studio te bedekken voor Lou Danziger, een graficus uit Los Angeles. Zijn Merriweather Post Pavilion in Columbia, Maryland, met een enorm trapeziumvormig dak, zichtbare stalen balken en zijkanten bedekt met ongekleurde Douglas-spar, werd geroemd om zijn akoestiek. Het baanbrekende huis dat hij opnieuw ontwierp voor zijn gezin in Santa Monica, Californië, een onopvallende Nederlandse koloniaal die hij transformeerde door het te omwikkelen met golfmetaal en gaashekwerk, had een reeks botsende vormen en texturen die zijn kenmerkende gebouwen voorafschaduwden.

[U kunt ook genieten van: Moderne mens: het leven van Le Corbusier]

Bilbao zou echter nooit mogelijk zijn geweest zonder de computer. Door de Franse luchtvaartsoftware aan te passen, kon Gehry's bedrijf begin jaren negentig zijn steeds complexere en golvende ontwerpen vertalen in gedetailleerde plannen die een efficiëntere constructie mogelijk maakten, en tegen redelijke kosten. In die tijd werkte Gehry aan de Walt Disney Concert Hall in Los Angeles, en terwijl hij zich aanpaste aan de technologie, werd zijn ontwerp van de golvende zeilen van het gebouw steeds dynamischer. De computer, realiseerde Frank zich, zou het hulpmiddel kunnen zijn dat hem van grenzen bevrijdde.

De projecten van Gehry vormen een soort architecturale Rorschach-test. Denk bijvoorbeeld aan hoe classicisten de architect hebben uit elkaar gehaald voor zijn voorgestelde ontwerp voor het Eisenhower Memorial in het district, dat werd vergeleken met de hekken rond nazi-concentratiekampen. Goldberger verwerpt dergelijke kritiek door te pleiten voor Gehry als een groot kunstenaar en verdedigt hem tegen de bewering dat zijn werk onbuigzaam of willekeurig is, de beschuldiging die de architect zelf het meest veracht.

[ Gehry's Eisenhower Memorial-ontwerp: het plan en wat er mis ging]

Maar Goldberger is verrassend terughoudend in het aanbieden van zijn eigen kritische kijk op Gehry's portfolio, waardoor de vraag grotendeels onbeantwoord blijft waarom bepaalde gebouwen op zo'n briljante manier slagen, terwijl andere niet voldoen aan de verheven normen van de architect. Gehry mag niet de schuld krijgen van de excessen die Bilbao inspireerde, de ego-aangedreven projecten van onze huidige vergulde tijd. Dat betekent echter niet dat hij niet af en toe op de plaat stapte en niet leverde.

Midden in de impasse van Eisenhower had Gehry zich afgevraagd waarom hij zo weinig steun had gekregen van zijn collega-architecten. Het kwam niet bij hem op, schrijft Goldberger, dat [ze] dit misschien gewoon als een misser hebben gezien, als een van die momenten waarop Babe Ruth toeslaat.

Eric Wills is senior redacteur bij Architect magazine.

Door Paul Goldberger

Knop. 511 pp. $ 35